Własność intelektualna to fundament wielu nowoczesnych biznesów. Młodzi przedsiębiorcy często skupiają się na rozwoju produktu i walidacji pomysłu, ale równolegle warto zadbać o ochronę własności intelektualnej swojej firmy. W praktyce oznacza to m.in. zrozumienie, czym jest prawo autorskie, jak chroni nasze treści, a także kiedy ta ochrona wygasa. Ten artykuł wyjaśnia, czym są prawa autorskie, jak działają w Polsce oraz co się dzieje, gdy utwór trafia do domeny publicznej po wygaśnięciu majątkowych praw autorskich.

Czym są prawa autorskie?

Prawa autorskie to zbiór uprawnień przysługujących twórcy utworu, które pozwalają mu decydować o sposobach wykorzystania swojego dzieła i czerpania z niego korzyści. Ochrona ta powstaje automatycznie – nie trzeba rejestrować utworu, aby podlegał ochronie.

Prawo autorskie w Polsce chroni m.in. utwory literackie, muzyczne, plastyczne, fotograficzne, audiowizualne czy programy komputerowe. Każdy oryginalny przejaw twórczości może być chroniony, nawet jeśli nie jest wprost wymieniony w ustawie. Przykładowo, jeśli prowadzisz blog firmowy i tworzysz treści marketingowe, są one objęte ochroną, podobnie jak logo czy layout strony internetowej – o ile mają indywidualny charakter.

Jakie uprawnienia daje prawo autorskie?

Twórca ma wyłączne prawo do swojego utworu. Bez jego zgody nikt nie może:

• kopiować lub rozpowszechniać utworu,
• modyfikować go,
• czerpać z niego korzyści,
• decydować o jego pierwszym publicznym udostępnieniu.

Twórca może udzielać licencji na korzystanie z utworu lub przenieść prawa majątkowe na inny podmiot. W kontekście prowadzenia biznesu oznacza to np. możliwość sprzedaży praw do stworzonego przez firmę materiału wideo albo udzielenia licencji na wykorzystanie zdjęć produktowych.

Autorskie prawa osobiste i majątkowe

Prawa osobiste są niezbywalne i nieograniczone w czasie. Obejmują prawo do autorstwa, nienaruszalności formy i treści utworu oraz decyzji o pierwszym udostępnieniu. Nikt nie może podpisać się pod twoim utworem jako autor, ani go przerabiać w sposób, który naruszałby twoją wizję.

Prawa majątkowe mają wartość ekonomiczną. Można je przenieść i wygasają z czasem. Obejmują one prawo do kopiowania, rozpowszechniania, modyfikowania i zarabiania na utworze. To właśnie one są szczególnie ważne z punktu widzenia przedsiębiorców – umożliwiają legalną eksploatację utworu i zabezpieczenie przychodów z jego wykorzystania.

Jak długo trwa ochrona praw autorskich?

W Polsce majątkowe prawa autorskie trwają 70 lat od śmierci autora (liczone od końca roku kalendarzowego). Po tym czasie utwór przechodzi do domeny publicznej i może być swobodnie wykorzystywany.

W przypadku współautorów termin liczony jest od śmierci ostatniego z nich. Dla dzieł anonimowych – od daty publikacji. Po wygaśnięciu majątkowych praw autorskich utwór można kopiować, publikować i modyfikować bez pytania o zgodę i bez opłat. Nadal obowiązuje jednak szacunek wobec praw osobistych – warto podawać autora i nie niszczyć tożsamości utworu.

Co oznacza domena publiczna?

Domena publiczna to zbiór dzieł, do których wygasły już majątkowe prawa autorskie. Każdy może z nich korzystać, ale należy uszanować prawa osobiste – np. podać nazwisko autora, nie zniekształcać utworu. Wykorzystywanie dzieł z domeny publicznej to świetna okazja dla twórców i przedsiębiorców – można na ich podstawie tworzyć nowe produkty, np. audiobooki, aplikacje edukacyjne czy kampanie wizualne.

Przykładowo, w 2024 roku do domeny publicznej trafiły utwory Tuwima i Makuszyńskiego. W USA – pierwsza wersja Myszki Miki z kreskówki „Steamboat Willie”. Choć ta konkretna wersja przeszła do domeny publicznej, późniejsze wcielenia postaci Myszki Miki wciąż są chronione. Co więcej, Disney zastrzegł postać także jako znak towarowy – i to właśnie znak towarowy może dalej chronić komercyjne wykorzystanie elementów marki.

Prawo autorskie a znak towarowy, logo i inne formy ochrony

Wielu przedsiębiorców utożsamia prawa autorskie z ochroną marki, ale to nie do końca to samo. Ochrona marki wiąże się z rejestracją znaku towarowego, który może obejmować np. nazwę firmy, logo, slogan czy inne oznaczenie odróżniające Twoją ofertę na rynku.

Znak towarowy (trademark) uzyskuje ochronę dopiero po zgłoszeniu go do odpowiedniego urzędu – w Polsce jest to Urząd Patentowy RP, a w przypadku Unii Europejskiej – EUIPO. Po rejestracji możesz używać oznaczenia ®. Jeśli nie zastrzegłeś znaku, a go używasz, oznaczenie TM (tm symbol) sygnalizuje zamiar jego ochrony, choć nie ma mocy prawnej takiej jak rejestracja.

Logo, o ile jest twórcze i oryginalne, może być chronione także przez prawo autorskie – automatycznie, od momentu stworzenia. Ale tylko zarejestrowany znak towarowy daje Ci silną ochronę prawną przed nieuczciwą konkurencją. Warto zatem zabezpieczać swoje logo zarówno jako utwór, jak i jako znak towarowy.

Wzór przemysłowy to forma ochrony wyglądu produktu – jego kształtu, ornamentów, kolorystyki. Jeśli projektujesz unikatowe opakowania, gadżety, meble, możesz chronić ich design nawet przez 25 lat, odnawiając co 5 lat.

Praktyczne wskazówki dla przedsiębiorców

1. Jeśli zlecasz grafikowi wykonanie logo lub innego projektu, zadbaj o umowę przenoszącą majątkowe prawa autorskie. Inaczej, mimo zapłaty, prawa może zachować grafik.
2. Rejestruj znaki towarowe. To najpewniejszy sposób zabezpieczenia swojej marki. Walidacja (czyli sprawdzenie, czy znak jest możliwy do rejestracji) uchroni Cię przed odrzuceniem wniosku.
3. Korzystaj z utworów z domeny publicznej lub dostępnych na licencjach Creative Commons – to bezpieczne źródło materiałów do tworzenia własnych treści.
4. Edukuj zespół – niech pracownicy wiedzą, czym są prawa autorskie, czym różni się znak towarowy od wzoru przemysłowego i jakie są konsekwencje naruszeń.
5. Dokumentuj przeniesienia praw i licencje – to ułatwia ewentualne spory prawne.

Podsumowanie

Prawo autorskie to podstawowy filar ochrony twórczości – w tym treści, grafik, filmów i muzyki. W połączeniu z innymi formami ochrony, jak znak towarowy, wzór przemysłowy czy umowy licencyjne, stanowi kompletny system zabezpieczenia własności intelektualnej. Po 70 latach od śmierci twórcy, majątkowe prawa autorskie wygasają, a dzieło trafia do domeny publicznej. Dla przedsiębiorców to zarówno wyzwanie (bo trzeba dbać o swoją ochronę), jak i szansa – by budować nowe na fundamencie dawnych dzieł.

Zadbaj o swoje logo, treści, nazwę firmy. Zarejestruj znak towarowy, podpisuj właściwe umowy i korzystaj mądrze z cudzej twórczości. To wszystko to nie tylko dobra praktyka – to fundament bezpiecznego i profesjonalnego prowadzenia biznesu w XXI wieku.